-Pu Lala Khobung
Kum 2008 a Israel rama ka zun zin vet țum khan New Delhi-a inthawkin zing dar 8 in kan suok a. Vuongna-ah tukver bulah kan țhung a, boruok a'n thieng leiin hnuoi tieng ka thlîr nasa. Eufretis le Tigris vadung vel ka thlîr lai chun ka lungrilah Eden huon umna ding vel ka suongtuo a chuh thlalêr vawng a ni leiin hei ngairuot ngaina khawm ka hriet naw. Abraham hai khawhlui Ur chung zawna kan umlai a ka lungrila um chuh Abraham hai sungkuo (Pathienin Abraham a ko hma) khah Hindu sakhaw zuitu, milem be mi an ni el âwm de aw ka tih. Asanchu, Abraham pa Tera khah milem Pathien siem khah a fak zawngna a ni tlat. Indus valley Civilisation kha B.C. 3000 vel a nih a, mithiem hai sut dânin Pathienin Abraham a ko khah khanglai hun vel khah a nih. Indus Valley mihai kha milem Pathien be mi Hindu an nih. Ur khuo khah Indus valley a inthawkin a hla rak nawh.
Alexander the great le a sipai hai khah Greece a inthawkin ke a hungin Abraham hai khuo vel khah fe tlangin India an hung rûn a ni khah. Tienlai a Nebuknezar lalram Babylon (tulaia Iraq Sadam Husain a'n lalna ram khah) chung zawna kan umlai chun ngun deuin ka thlîra, Daniel, Sadarak, Mesak, Abednago hai ka hrietsuok. Sinai tlâng le Mosie rawia Tuipuisen an kanna hmun hai ka hang thlir chun khuo a suksawt.
Jordan khawpui Aman-ah kan țum a, hi lai ram hih Bible a Eden ram, Goliatha le Bashan lal Oga, a khum, a dung tawng 9 a le a khang tawng 4 hai khuo, Lal David-in a nuhmei a dit lei a râl hmatawnga an sietir Uria indonaa a thina hmun khah a nih.
Nebo (Pisca) tlâng dâm ka va sir a, Israel hai Jordan vadung an kan hmaa an umna vel hai hang thlîr chun ngaituo a suksei hle. Nebo (Pisca) tlang, Pathienin Mosie Kanan ram a'n thlîrtirna khah tlâng insang deu inzumvur ni dingin ka lo ngai hlak a, Aman a'nthawka fe kan ni bawk a, tlâng hranpa khawm ani nawh, hmun dang phaizâwl nekin tlâwmin a pawng chauh a nih. Tuipuithi (Dead Sea) a inthawka hei thlîr chun a'n sang ve ti chau a nih. Mosie'n Kanan ram a thlirna hmun Pisca a inthawk khan khawthlang tieng ka hang thlîra, chang tieng panga chun Jordan vadung, Jeriko khuo le khawdang dang a'n langa, vawi tieng panga chun Tuipuithi (Dead Sea) a'n lang. Boruok inthieng țhât ni chunJerusalema Lal Solomon Temple bawlna hmuna Dome of Rock chung tlevurin a'n lang an tih.
Pisca a ka umlai a ka lungrila um chu-Mosie khan hilai hmuna inthawkin hang thlir a t'a, a thlâtu Abraham, Jakob hai lo chettlatna ram le Sodom le Komora umna ding âwm vel khah hang hmu'ng a t'a, a lo beisei êm êm khuoizu le Bawngnene luongna Kanan ram dam khah hei thir a t'a, ropui taka mi nuoisâwm tel chunga hotu a nina hmun ding leh. Sienkhawm, Pathienin a tlung ve a phal tlat si nawh. Sâwtnawte hnunga thi el ta ding a ni ti khah hre zing a t'a, kum 40 lai thlalêra a lo vakvaipui hnunga tlungve lo dinga a hei um el chuh khawsawt le lungsen takin a mitthli a far tluk tluk ka ring.
Mosie khah Number 12:3 a ei hmu danin Pa inngaitlâwm tak el le hnuoi chunga mi popo lai a zaidam chungchuong a nih. A nuhmei kha Hebrai mî ni lo Kush mi a ni leiin a farnu Miriami le an thiempu Aron hai hlak chun an hrilsiet hlak bawk si.
Thilthawdinga tuk (assignment) lai po po-ah Mosie thaw dinga tuk khah thil hawphur um tak ni'n ka hriet. Ama hlak khah Hebrai mi, sal niin Aigupta mi a that lei a Faro lungsen in that ve a tum leia Media rama tlânhmanga a tarpu hai bela Beram vengtu el khah a ni ta si a. Nikhat chu thlalêra Beram a veng lain phula inthawkin rawl danglamtakin a hung biek a, Aigupta-a Faro bawia intang Israel nauhai țhuoisuoktu dingin a hung ti ta tlat el leh. A hung betu le tirtu khah tu’m a nih ti a hei indawn hlak chun “Keima chuh ka nih” ti bakin a dawn si nawh. Mosie hlak khah tuolthattu (Murderer) tlânhmang (absconder), Faro’n that a tum (wanted), tuol lo that naw sien chuh Faro inlalna lo la pêk el thei a nih ti Faro’n a hriet ti a hriet bawk si. Lal Faro ropuizie hrechiengtu a nih a, ama mizie hlak chuh pa inngaitlawm tak el le hnuoichunga mi popo laia zaidam chungchuong a ni bawk si. Makpa sungkhuma thlalera Beram vengtu mei mei ta ding chun Lal ropui kuomah a sinthawtu hai le hlaw pe lova a mi saw hai hei insuoktir chuh thil namei ani nawh.
Mi dang awk a ni bakah suonlam tinreng siemin inpha iengang sienkhawm a țangkai chuong nawh. A tirtu hlak khan Faro chuh va hmul a,a lo phal theina dingin kei khawma țhang lo la ve'ng ka tih tita nekin Faro chuh a lungril sukngar ka t'a, Israel hai chuh insuoktir el naw nih a la tita deu deu. An suoktir naw vai chun a nâulutir ngei khawm a sukhlum ding ti thu Faro kuoma va hril ding a ti lem kha chuh thil hawphur um nawkzuol a nih. Pu.H.F.Nghaka (RIP) mi pakhatin palai dinga a tir țuma hril dinga a ti,” a neptak khawm eini hai hril ngam chi nilo” a ti dam khah ka hrietsuok. An phat thei ta ngang naw leiin a tirtuin a ti ang chun rintak le țit thâwng pum chun a nuhmei le a nauhai leh Aigupta an hei pan tah a. Lampuia an riek na ah a tirtu khan a zusir a, “ Ka tir nache ah I fe leiin ka lawm tak zet a, țhangpui pei kati che” ti ta nekin a zu sawisak hrepa, a sukhlum hman va'ng a nih (Exodus 4:24). Mosie ta ding chun beidawng um deu ding a nih.
Rin le hawphur tak pumin Aigupta chuh a tlung ta a. Iemani chen Faro leh an indawr hnungin Pathienin thilmak, Faro le a mipui hai ta dinga harsatna an tlungtir hnung khan chuh Faro khawm khah a țhangzo bîk ta nawh a, cham le cham lovin Israel hai khah an suok ta hram a. Mosie khah Lal Faro tupa anga a um sung khan inchûkna tieng (Education) khawm an sang vieu ti an lang na chu “ Aigupta varna popo inchuk” ti a ni khah. Geography tieng khawm hre vieu a ti a. Kanan ram kha Aigupta a inthawkin ke a fein nisari lam chau a nih ti kha chu hre vieu a tih. An suoka inthawk a ni sawt naw te hnungah Kanan ram chuh hei tlung an t'a, mi nuoi sawm tel chungah chanvo le nina insangtak changing inhawitak le Lal ropui taka um dingin an ngai ring a um.
Nisienlakhawm, a ringnaw tieng dai, Sinai Peninsula sim tieng khan țhuoi in an umta dai el. An tamzie hlak khah raldo thei pasal kum 20 chung tieng, nuhmei, naupang, tar le Levi hnam mi tiem lovin nuoiruk chuong an nih. Chu umzie chu an total population chu nuoi 30, Mizoram population letthum vel bek an ni ring a um. Sinai tlâng bul an tlung hma lem khan chuh Dan khawm an la nei nawh. Israel nau hai hlak khah mi phunchier le keițhuoi le inrawi harsatak an nih. Pathienin thimak tam tak a thawpek hnung khom khan Mosie Sinai tlanga Pathien le inbe dinga ni 40 vel chau a hang fe kar khawm khan an puithiem laltak Aron rawiin Pathien hnawlin Sebawng lem an lo biek hman. Mosie hlak khah a dang a'n âwk bakah pa inngaitlawm mi po po lai a mi zaidam chungchuong a la ni nawk nghal. Ni 7 vel chau ke a fe a Kanan ram zuk tlung el ding ah kum 10 tel an thang hnung khawm khan Kanan ram pan ta nekin a hla tieng thlalerah țhuoi in an la um ta deu deu. Mosie hlak upa tieng kum 100 bawr vel mi a lo ni ta bok. Thlalerah kum 10 tel an fekuol hnungah Berseba an tlunga, Kanan ram chuh an hnai ta hle. Sienkhawm a hla zawng in Sinai Peninsula sim tieng Gulf of Agaba tlung vanga țhuoiin an um nawk pei a. A mi țhuoi hai hlak chun Mosie an mawsiet. Mosie ta ding chun beidawng um tak ding a nih.
Mosie um dan ding le a ngaituo dan ding hieng ang hin ka zuk ngairuot chu tie. Zana chun ngaituo a hau leiin intheilovin a'n let a'n let el a, a nuhmei imu inhniktaka in sukhar an lau bok si. A kum hlak a tam tah, khaw tieng tieng am țhuoi kawiin an la um ding, iengtikam Kanan ram an tlung ding, a mi țhuoihai hlak inrawi an intak, ti vel a ngaituo lai chun khuo chuh a lo var el ta a. Damte'n a thova, khuma chun a'n țhunga, hienghin a'n ngaituo a. Hieng ringhawt hi chuh a ngaina ka hriet ta nawh, ka bei a dawng tak zet a nih. A mi tirtu khah hei phatsan ding hlak chun a mi țuoitu mei le sum hlak an la um zing bakah nuom tawka bakding Mana le Vahmim hlak chuh an la um bawk si. A thilmak thaw hai hlak a ropui. A reng reng thuah hei phatsan lang hlak chuh thlalera makpasungkhuma tarpu hai beram veng bak hmabak ka nei nawh. Kanan ram kan tlung thei hlau chun Lal ropui tak chuh ni ngei ding ka n'a. Khaw hê, iengdang khawm an nawh, thi le thi, dam le dam, heizui nawk phawt el ka tih, tiin vel tam a'n ngaituo ring a um.
Kanan ram an tlung țep phingin Mosie hlak chuh a tirtu khan a tlung a remti nawk naw nghal a, Nebo tlâng Pisca a inthawk a a thlir a phalpek chau el a. Mosie ta ding chun na tak a nih. Amiruokchuh, Mosie khah phunchier der lovin a tirtu thu a âwi a, Pathien kuomah a um ngei ti an langna chu kum tam tak hnung Isu hun A.D. 33 lai khan Hmeldanglamna tlangah Zawlnei Elija leh an hung inlang nawk.
Hi ka Aticle hih Pastor Neitam a hlaphuok “ Thi le Thi le dam le dam, A mi țhuoitu mei le sum khawm a'n tawl pei, khawram hnunga hin iengam changchuong ka ta, heizui nawk phawt el ka ti aw le” ti a'nthawka ka ziek a nih.