John L Pulamte, Assistant Audit Officer in Indian Audit Accounts Department
Article Received: 22/09/2023
Article Revised: 03/10/2023
Article Accepted: 13/10/2023
Published Online: 15 /10/2023
Ngaituonain mihriem hringnun hi nasa takin a lo ṭhuoi thei a nih. Mihriem hringnuna thil tlung hieng lungngaina le lawmna, a rinumna le a'n hawina hai po po hi a tam lem chu a tak ni lo, lungril ngaituonain a hring suok mei mei vawng an lo nih. Manî inringzona tlasam, mî phâk lo, mi hnuoihnung anga inngaina dâm hin mihriem hi ei nî ding ang ni phâk ta lovin a mi sie hnuoi thei a nih. Chu leiin ngaituona hrisêl tak put hi mihriem ta dinga thil ṭha le pawimaw êm êm el chu a nih.
Invêt biling dêr ei ni ngawt naw chun mihriem hi siemtu Pathienin mi hnuoihnung bîka a siem ei um nawh. Ditsak bîk nei dêr loa thilthawtheina mak tak hi einia hin a mi phûm rûkpêk vawng a nih. A cho suok râwn râwnin an sawr ting el ding a nih. A thiem sa le a var saâ pieng hi tû nâu khawm an um naw vân khup hnuoiah. Saruok le kut ruoka pieng vawng ei nih. Zawng chawp le inchûk fâwma thiem le var chau ei nih. A zawng pei peiin hmu râwn an t'a, a'n chûk taima ma an thiem hrât el ding. Mî thiemna hi "An thluok a va ṭhain an va thiem bîk de aw" hi tî thlâk rawk nghâl el ding khawm a lo ni nawh; an piengpui ni nghâl lo chu. "Ieng tin am ṭhang an lâk a?" tî kha ei ngaituo dinga pawimaw hmasa tak lem chu a nih.
Chun ei hril tâk angin, mihriem hi lungril ngaituonain nasa takin a mi ṭhuoi thei a, ei ngaituona ringawt khawmin mi suknain a mi sukdam thei a, mi sukhlimin a mi sukngûi thei a, mi sukhrâtin a mi sukchâu pha thei bawk. Cancer invawi hai hi entirna ṭha tak an nih. An invawi tî an inhriet hma chun a dam pângngâi hai angin hlim êm êmin an um a, dû dû fain an dâwn thei a, cancer invawi an ni tî an inhriet charin, fâk le dâwn an zawng pei ta naw chawpchil ta nghâl a, inrang takin an hung châu thar phut el ta hlak. Lungril sâwl hi taksa sâwl nêkin mihriemin ei thawhla lem a, hringnun khawm a suktâwi pha thei a nih. Lungril hrisêl naw hin taksa khawm a sukhrisêl naw pha thei bawk.
Tienamî tâwi te hmangin ngaituona lungrilin a mi lo ṭhuoi thei nasatzie hei suklang ei tih.
Uṭawk pahni hi khur sûngah an tla lût ve ve a, an pahni chun inchâwm suok tumin nasa takin an bei a. An ruolhai chun a puo/chung tienga inthawk chun an lo thlîr tieu a. "In insuksâwl thlâwn mei mei a nih, thaw laklâw ta da'l ro," ti'n an lo khêk khum rak rak a. Pakhat lem chun an ruolhai infûina chu zâwmin a tâwpsan a, a thî ding hun chu a nghâk ta ringawt a. Pakhat lem chun beidawngsan el lo chun nasa takin a bei ta ngat ngat a. A tâwpah, a'n châwm suok ta nghe nghe a. A ruolhai chun "Khâng tawpa thaw laklaw lo dinga kan khêk khum che khawmin beidawng lovin i bei fan fan a, sienkhawm i dampui pha ta lem hlau a ni maw," an hei ti chun, "Ka nâ a sêt leiin in thil hril hre lovin in bâu châng chau ka hmu a, bei fan fan dinga in mi chawk phûrna ni dingin ka lo ngai zing lem a," a ti chu.
Tûta uṭawk chanchin ei hei hrila inthawk khan inchûk ding ṭha tak a mi pêk a. Ei thei êm êm ding khawm mi'n an mi hril hnuolpêk leia beiseina zuk sukbo el dâm hi thaw ngai lo ding a nih. "Thei naw ti nih, nang a thaw chî khawm an' nawh," tia an mi hril hnuolpêkna hai dâm hi ngâisak ngai lo ding, nâ suksêtpêk el hlak ding a nih. A ṭhen lem chu mî hril hnuolpêk le mî innuisan hmâ hmaâ mi'n an tî dân ding vêng leia mani talent ding khawm en sin ngam lo a, phûm bo tawp el dâm ei um bawk. A pawi êm êm.
Talent hi a umzie ei man fûk bêk naw chu ni hlak ding a n'a mi ṭhenkhatin. Talent hi piengpui dâm ei sâwn a. Thaw sin le inchûk lo chun manî talent kawl khawm chân sawng thei ngai a nih. Ruolin an tî nazawng hi pawma zâwm el ding khawm hi a lo ni nawh. Talent ropui tak tak el chu, a kawltuin a zir naw leia cho suok loa phûm hmanga um sawng el ta hi a va tam ta âwm de aw. A tlângpuiin manî inhnikna zâwng hi a phutin zuk thiem nghâl naw inla khawm, ei talent ding a lo ni nuom vieu el. Sukpung tuma thaw sin hlak ding a nih. Kei a ziektu ngei khawm hi, ka talent kawl ka hriet suok hmâin ka lo inhnik hmasa lem. Kan chûk hlim chun ka thiem naw luotin mîhai nui sâw ka ni rawp hlak. Sienkhawm uṭawk chanchin ei hril tâk ang khan, ka nâ ka suksêt lui a, ka'n chûk thiem hnung chun, a bul tienga mi lo nui sâwtuhai khan a tâwpa chu innui dân dangin/ṭhatin an innui lem tah.
Sakeibaknei (Lion) pakhat hi a pieng tîra a nu'n a thîsan a um a. Sakei a nî hmêl khawm inhre ta lovin Berâm ruol lâi chun a khawsa mei mei a. Berâma inngaiin annî ang angin hlohna a pet ve hlak a. Vawikhat chu a bûma hlo hna an pet lâi chun Sakeibaknei hin that tumin a hung hnawt dar tâwl ta thut el a. An tlân dar ta chum chum a. Sakeibaknei chun Berâmhai chu ûksak lovin a Sakeibaknei te tak chu a hnawt thlûr bîk a, chuong chun a man el ta a. Sakeibaknei te kuoma chun "Ṭi naw rawh, fa naw'ng ka ti che, kei ka ang ve tho Sakeibaknei i ni tî i'n hriet naw a nî? Berâm ni rêng rêng lo che a," ti'n a hei hril a, chuong chun har phut thawin, makti êm êmin vadung tieng inrang takin a pan ta nghâl a. Vadung tuia chun a lim a hei inen takluo chun, Berâm khawm lo ni met met lo, Sakeibaknei a lo ni zing tî a'n hriet suok ta phut el a. Chû hnung chun Berâm ruol lâi chun a tla ve ta hrim hrim ngai nawh. Nî danga Berâmin an ṭî êm êm hlak ram sa, a lo ṭî ve thei êm êm el hai kha, a bu inhnik takah an lo inchang ta a nih. Ṭitna hrim hrim a nei ta nawh. A nîna a'n hriet chieng tâk êm leiin.
Sakei chanchin ei zuk hril ang chun, mi tam tak el chu mî chunga lêng thei ding khawm, manî nîna inhriet naw leia mi hnuoihnunghai lâia annî ang anga narân deua khawsa ta hi ei um a. Pathienin a mi siem dân nêka inhnuoi a, manî le manî insie mei mei hi ei lo ni lem hlak si. Sawrkâr sin insâng tak chel thei ding khawpa talent kawl ṭha, sukpung nachâng hriet naw leia mi narân êm êma hringnun hmang el ta hi ei tam ta êm êm.
Tienamî tieng bawka hei lût nâwk inla.
Khuo pakhata hin sipai hotu pakhat hin an râlhai bei dân ding a ngaituo a. An râlhai chu a sipaihai let sâwm zeta tam an ni a; a hawphur êm leiin a ṭhulpui tum ta ringawt a. Chuong thû vêl chu thiempû pakhatin a lo hriet a, a thang a tlâwm ta êm êm a. Tlâwm hle hai sien khawm sipai hotuah siem a ni phawt chun an hnê ngei thei dân ding lampui a hriet thû chu a hrilpêka sipai hotu kuoma chun. Chuongchun chû thiempu chu sipai hotuah sieiin a um ta a.
Thiempu chun "Râl doa ei fe hmâin ei râl do ding hai chu ei hnê ding le ding naw hrietna dingin ka ṭawngṭâi zoin pawisa thîr hi vâwr ka t'a, mihriem lim hi a khup zâwngin a um chun va hnê naw'ng ei t'a, a thal zâwnga a um ruok chun ei hnê ngei ding a ni tî Pathienin a mi'n hriettir a nih," ti'n pawisa thîr, mihriem lim chuongna chu a hei tâwm vâwr vir ta vang vang a, hnuoia chun a thalin mihriem lim inlang zâwngin a tla ta chat a. Chuong chun a hril ang khan an râlhai chu hnê ngei inbeiseiin an inthawk suok ta a, an va hnê ta ngei bawk a nih.
Hlawtlingna ropui tak changa an khuo tieng an hung inlâwi hnung chun, an hotupa (Thiempu) chun a ṭhum vâwr (pawisa thîr) kha a hmâi khing tieng khing tiengah mihriem lim inang char a um ve ve thû chu a râwi sipaihai chu a hril suok ta chau a nih. A pawisa thîr kha, a khup a thal um bîk lo tîna a ni chu.
Lungril ngaituona hin mihriem hi a lo ṭhuoi nasa khawp el. Tûta ei sipai zuk hril hai chanchina inthawk khan chieng taka hriet theiin a um. An râlhai kha annî lêt sâwma tam an ni leiin hne lo ding sâ anga lungrila an lo pawm hmin hmak ta kha, khâ thiempu khan an lungrilah tha thona le huoisenna thlarâu a tûpêk a, an hmêlmahai kha tam hle hai sien khawm hnê ngei dinga inring le bei an ni tlat leiin, hnêna an va chang ta nge nge a ni kha. A ṭhat zâwnga ringna nei hin huoisenna le hrâtna a mi lo pêk thei a nih.
Ei thil thaw ding hrim hrim hi lungrila ṭi le zâm siet saâ ṭhang ei khâw nghâl a ni chun, ei theina le hrâtna a zâtve chu inhmang ta sa ei ni nghâl pei a nih. Hla sak thiem êm êm khawm hi nervous deua mipui lâia an va sak chun an râwl a'n lap a, an râwl mâwina a'n lang suok zo ta ngai nawh. Chuong ang tho chun kawng iengkimah a ni vawng.
Thil hrim hrim chu a hun tlung hmaâ ei tûng lâi vêl hi a rinum le a'n hawi lâi tak lem chu a lo nih. Ei lo tûng ang lâwma inhawi le ei hawphur ang êm êma rinum taluo hi a lo um chuong lê. Mi sukphûrtu le mi sukrinumtu chu lungril bawk ku hi a lo ni hlak. Phûr luot leia tak chang lo ding hlimpui mei mei dâm, hawphur luot leia thil ho te el, lo beidawng lâwk êm êm dâm hi a hlâwk nawh. Mihriem lungril ngaituonain a'n din chawp mei mei harsatna siem fâwm hi a lo ni nuom vieu.
Ui lien deu el pakhat hi a pu fêna nei a zui a. Vadung pal tan ngai hi a lo um a, a pu'n a pal tan zo chun zuk pal ve a tum charin tuia ama lim inlang vêk chu ui dang sâwnin a ṭi ta tlat el. Ama ang bawkin a lo lien ve nasa bawk si. A pû chun va râla inthawk chun a ko a ko el a. A tâwpah thî le thî dam le dam ti'n tui sûnga ama lim vêk chu inkhieng suouin a hei bâw ta ṭhuoi a. Sienkhawm ui âwm âng hrim hrim hmû ding a lo umpêk awzâwng si nawh. Inzak le hril hai takin a pû chu a zui nâwk ta a nih.
Mihriemin hawphurum le ṭitum bêk bêka ei lo ngai hai dâm hi tak bo, lungril ngaituonain a'n din chawp mei mei thil dâm hi a lo ni nuom khawp el. Lekha thiem thei êm êm el ding khawm, mi pakhat eini nêka lungril hrât lem, sawrkâr sin hmu si lo dâm ei hei hmu a, "Ka nêka thiem hmanin sin hmu thei lo hai, kei lem chu..." ti'n ei zâm se nghâl el ta hlak. A pawi êm êm el. Thiemna ringawt, tumrûna le taimâkna ṭhang si lo chu, hmêlṭha lung var nei lo le angkhat an nih.
Mihriem hi Pathienin ama angpuia a mi siem ei ni a, tû khawm mi narân satlie el hi ei um nawh. Talent ropui tak einia hin a mi phûm rûkpêk a, cho suok nachâng ei hriet naw leia mi narân anga um ve mei mei hi ei lo ni lem. Thilthawtheina mak tak neia indin ei ni si a.
"Mak tak le râpum taka siem,
Ka nî leiin lawmthu ka hril,
I thil thaw makzie ka hriet chieng."
(Sâm 139:14)