Pro-Pastor Johny Laldinthar F. Tusing, 3KM, Umrangso
Article Received: 22/09/2023
Article Revised: 03/10/2023
Article Accepted: 13/10/2023
Published Online: 15 /10/2023
Thlado nî 15 zîngkar anthawk nasa takin ruo a sûr a, India Meterological Department in Dima Hasao a ruotui tamna hmunhai chu School châwl dingin thusuok a lo siem tasa hrim a nih. Keini khawm school kai thei ziezâng kan ni naw leiin châwl kan puong a. Hun thawveng tak ka nei pha leiin ka lawm hlê. Manipur buoina le inzawmin ngaituona kan vâk kuol tir a, Bible thu dâm, India ramah sawrkâr khâwl keivirtu hai agenda ramtin ka dâwnkhâwl a. Hlimên na ang elin ka hmaa chun fie deu uor hin ei ram hi hmu angin ka um a. LALPA INDONA ti chu ka na a anri deu chur chur ang hin ka hriet.
Manipur buoina hi May ni 3 nî a inṭan tah, vawisun nî chen
inkieng zai a la rêl nawh. Buoina thar suok le mithi zât le In raw chanchin
hriet ding a la um zing. Buoina ei hmasuon mêk hi a namei naw hlê, thienghil nî
reng um ta naw nih. 2020 khan Covid leiin mani ram (Manipur) tieng ei pan hûm
hûm a, Fesuokna (exodus) ropui ei ti hiel a. 2023 ruok chun a letling a
Fesuokna rûnpui (Counter Exodus) mak tak in a hung tlung ta lem a nih.
The Telegraph in 13 June a a tarlang dân in “tuchen hin
biekin 253 rawsiet a ni ta a, biekin quarters/Adm. office 78 rawsiet a ni ta
bawk, eini tieng mihriem 123 nêka tam thi ta in, mi 250 chuong hliem ei tuok ta
a, chêngna in 4500 chuong raw siet in a um a, khuo 160 inram vâwng a ni tah.
Mihriem 36, 000 chuong chêngna ding nei ta lo in an um a, hmun himna tienga
râltlan mihriem 50, 690 an um tah” niin a hril.
Pathien biekin pawisa loa ṭawng ṭhanaw le zamaw râwngkai
hmangin an khêk khum a, an rawsiet lai dâm video clip ei hmu in lungril a na
bêk bêk. Hun danga Biekin sûnga a hawn in zû andâwn khâwm ti dâm ei hriet.
Pathien pawi lientak antâwk leiin anchungah rorêlna(phuba lâkna) hi chu la hung
tlung ngei a tih ti hi ringhla a um nawh. Zohnathlak tribal hai biekin el ni
loin Meitei hai biekin khawm hla loa an chi-le-kuong hai ngei chungah khawm kut
anthlâk ti ei hriet le ei hmu hin thiltum inthup lientak a um ngei niin anlang.
Manipur buoina a hin Hindutva Politics a ṭhang naw tûkhawm in ei ti thei nawh.
Ieng lei a PM Modi in ṭawngbau khat khawm a la sâksuok naw am a nâ? Home
Minister Amit Shah kha buoina suok anthawk nî 26 hnunga hung chau a ni kha.
RSS-BJP formula thil inthup hi anla fepui zing a ni ti hriet thei a nih. 2018
lai dai khan Hindu sakhuo le lotus pâr article sei zet el ka lo ziek tah hrim a
nih.
https://instagos.blogspot.com/2018/11/hindu-sakhuo-le-lotus-par-in-hmar.html?m=1
Tulai hril hlaw tak The Kerala Story movie dâm hi The
Kashmir Files ang bawkin. Lotus pâr hai rilrem zâwng tak a hung sûok a, Tax
free dingin an puong a, nasa tak in an suklâr hrim a nih. Lotus pâr hin India
Simtieng Kerela state a hai khawm hmalakna mak tak tak an nei zing a nih.
Kerela a hin Kristien 18.4% an ni a, 54.7% Hindu le 26.5% Muslim an nih.
Manipur a hin 41.39% Hindu an ni a, Kristien 41.29% le 8.4% Muslim an um. 1961
khan Manipur a Kristien population hi 19% chau a ni a, 2011 khan 41% a hung kai
dâwr el tah. Arunachal a hin 1971 khan Kristien 0.79% kha 2011 khan 30% a hung
kai dâwr.
Manipur:- 1961:19.49%, 1971:26.03%, 1981:29.68%, 1991:34.11%, 2001: no data, 2011:41.39%
Arunachal Pradesh:- 1961:0.79%, 1981:4.32%, 1991:10.3%, 2001:18.72%, 2011:30.26%
The Manipur Files/Story, The Northeast Story amanih khawm
movie anla hung siem el rawi maw!.. Karan Thappar (Journalist, The Wire) in a
hmawr a hung inbâwk met ta kha.
Ei buoina hin sakhuona hi a them sa a ni ti chu ei hriet
seng. Ei Mission Field hai an inram vâwng a, tha le zung, sum le pai tamtak ei
sengna hai vâwilekhat in sukbohmang in a um vâwng el a. Ṭawngṭaina le theitâwp
a rawng ei bawlna hmun, Kohran ṭhuoituhai in ngaituona tamtak sêng a an enkawl,
sum le pai ṭhahnem tak ei sêngna a ni a, rawngbawltu Missionary hai in tha le
zung tamtak anthâp a. Pathien ram hmangaituo tamtak haiin an nei a chuongliem
ni der loa an pêkna, mi harsa te te, nîtin a fâk fawm zawnghai in an fâk âi, an
neisun anpêk hai ngaituo in lung a na bêk bêk. Chuleiin hi buoina leia indona
ei hmasuon mêk hi INDONA dângdai LALPA INDONA a nih ka ti el.
Thuthlung Hlui a Israelhai Indona le an hmelhma hai chanchin
ei tiem in lungril rûk taka chun hnena tuomkau chawiin hnena hlado ei la
kheksuok pui ding niin anlang a, lung inrim hlê sienkhawm hadamna le muongna
tak ei nei.
Hi thiltlung lei hin suolna tamtak khawm nuoibo sien ei nuom
bêk bêk. Poppy chîngtu tamtak in an thil chînghai an sunzawm thei ta naw a, zû
sûonga tangka sum tamtak lamsuoktu hai khawm nuoi bo sa an ni bawk leiin a ṭhatna
tak a um. Îtthîkna, inêrna ṭhalo, chapona dâm, hmani hmasielna dâm, mi harsa le
pasiehai ngîrhmun uksak der loa hringnun hmanghai dâm, tangka sum ngainatna
dâm, khawvêl hausakna le neinungna hnawtna dâm, khawvel in ropui tak tak bâwl a
thuomhnaw man tam motor le inhnawk rup hai khawm in nasatak chân in, ân parte
khawi tak ngiel khawm chang pha ta lo in an um a. Relief Camp ah a hausa le
pasie inângrawng in an damna dingin an umtlang a, an khawsa tlâng el hai dâm ei
ngaituo chun inchûk ding tamtak hmu ding a um. Intluktlângna kawngkhata a siem
bawk leiin ênna (lens) danga ngaituo chun ra ṭha ansuo ve niin anlang.
Israelhai Aigupta an fesuok kha khawvêl chanchin a fesuokna
rûnpui tamna tak a tling a. An chanchin le an hmelhma do hai le an do dân hai
tawite te in suklang ei tih.
Exodus 13-14: Israelhai in Aigupta an suoksan khan, kea fe
thei ṭhieu khawm mipui nuoi ruk an nih (Num.11:21). Nuhmei, naupang tiemsa lem
chun mi maktaduoi hni an chuong ring a nih (A. Lucas- The Number of Israelites
at the Exodus). Sukkoth ah inthawk an fe suok a, thlalêr sîr Ethama bûk an
khuor a, sûna sûm ngir le zâna mei ngir in mipui an kieng ngai hrim hrim nawh.
LALPA Pathien chu an hmaṭhuoitu a nih. Ei Pathien Jehovah Nissi (Lalpa chu ei
pûonzar a nih) chun hmangruo a hau hlê. Tuipui sen an kân dingin Pharoah sipai
ruol hung ṭhuop ṭhuop an hmu in an zâm hlê a, ṭitna in an sip. Mosie chun,
“Ngîr ṭawk ṭawk unla, ṭi naw ro, LALPA sandamna, in ta dinga vawisûn a thaw
ding chu en el ro” tiin mipui kuomah a hril. Pharoah sipaihai tuipui inkâra
anlût chun an sakawr tawlailîr hai a sukthlawngpêk a, intaktakin an khal ta a,
chuongchun, Aigupta mihai chun, “ Israelhai hmaa inthawkin tlân el ei tiu,
LALPA chun an ta dingin Aigupta mihai chu a dopêk a ni hi” an ti a
(Ex.14:23-25). A ṭul chun ei hmêlhma hai motor khawm tlân theilo khawp hiel in
an umtir thei a, an silai ṭha hai khawm kap theilo dingin an umtir thei bawk.
Exodus 23: Israelhai ṭhuoi dingin Lalpa vântirko tira um thu
ei hmu. Hieng hin, “Ngai ta, i lampuia enkawl ding che le, hmun ka buotsaia chun
ṭhuoi ding chein i hmaah vântirko ka tir a nih. I hmêlhmahai ta dingin hmêlhma
nîng ka ta, i khingpuihai ta dingin an khingpui nîng ka tih. Ka vântirko chu i
hmaah fêng a ta, Amor mihai, Hit mihai, Perez mihai, Kanaan mihai, Hiv mihai le
Jebus mihai rama chun ṭhuoi lût a ti che, chun an ni chu sukbohmang ka tih. An
pathien kuomah chun i kûn ding ding a ni naw a, an rawng khawm i bâwl ding a ni
naw a, an sin i thaw ding a ni bawk nawh; anni chu peithla letdêr i ta, an
milimhai chu suknawi vawng i tih” tiin. Pathien rawl hrie a, Pathien thu ang
pei a hma ei lak phawt chun hnena chang ngei ei tih. A ṭul chun a vântirko hai
khawm a hung tir el ding bah.
Deuteronomy 1(ref.Num.13): Kades-Barnea inthawkin enthlatu
antir a, an hmasuon dinghai chu an ni nêkin an lien lem a, an insâng lem a,
khuohai chu an lien tâwl hle a, vân tawng in kulhai an nei a, âwmkhautak tak el
an na, anni laka khâu ang chau in an ni thu a hril. Mosie in, “Zâmse naw unla,
anni chu ṭi bawk naw ro. LALPA in Pathien in hmaṭhuoitu chun in mithmua Aigupta
rama a thawpêk ta cheu po pohai ang khan thawpui a ti cheu… A va thlamuong
thlâk de aw. Ei hmêlhma hai hin sawrkar thahratna le inbel in thuom ṭha le hrât
tam tak neihai sienkhawm zâmse lo a, ṭi bawk lo ding ei nih. LALPA ei Pathien
chu ei hmaṭhuoitu a nih.
Roreltuhai 7: Gideon a rawiin Midianhai an tukdei ei hmu. An
hmêlhma Midianhai tukdei na dingin mi 32, 000 an inthawk suok a, Israelhai in
keini kut ngeia insansuok kan nih annawm tiin LALPA uongkhum rawi anti ti anlau
leiin tukhawm ṭi le inthin taphawt kîr nawk dingin hril an ni a, mî 22,000
ankîr a, mi 10,000 an la um a nih. LALPAN anla tam taluo rawp el a ti leiin ui
anga tui a lieka liekhai po mi 300 hai chau thlang suok anla ni ta rawp a nih.
An hmêlhma Midianhai, Amalekhai le khâwsak nauhai po po ruomah chun khâu ang
elin tamtak el an um hmur el a, an sanghâwngseihai chu tiem seng ruollo, an tam
tieng chu tuipui kama phaiphin zât zet an nih. Mî 300 chau le inhmatawng ding
chu an inkhang naw hlê. An râlthuom hlak tawtawrâwt le pil bêl ruok, a sûnga
meiser sie sa a ni tawp el. ‘LALPA le Gideon kâwlhnam’ tiin an khêk dur dur a,
an hmelhma khang lâwm a tam hai kha an tlânsie rum rum el chu a nih. Midian lal
Oreb le Zeeb an man a, an that bawk a nih. Hmêlhma tam lei a ni nawh, LALPA
Pathien ṭhangna tieng hnena a um hlak. Jeptha le Samson chanchin a hai khawm
Pathien ṭhangpuina danglam tak hmu thei a nih.
2 Chronicles 20: Moab mihai, Ammon mihai le Meunim mihai in
Jehosaphat do dingin an hung thaw ta a, Jehosaphat chu a ṭi a, LALPA chu a
zawng a, Juda ram po po bunghei a rawt ta a. LALPA an ko in an ṭawngṭai ti ei
hriet. Zekaria naupa Jahaziel chungah LALPA thlarau a hung tlung a, hieng hin a
hril ta a, “Hi mipui (hmelhma) tamtak lei hin beidawng naw unla, ṭit khawm ṭi
bawk naw ro; Indona chu in ta a ni naw a, Pathien ta a nih” (v.15b). Hi indonaa
hin in do ngai kher naw nih, intlar phawt unla, ngîr ṭawk ṭawk ro…tiin.
Jehosaphat chu hmai sikin a lu a kûn a, Juda mi po po le Jerusalem a chênghai
chu LALPA hmaa chun an bawkkhup a LALPA chibai an bûk a. Jehosaphat chun ‘LALPA
kuomah lâwmthu hril ro, a zângaina chu kumkhuoin a um zing si a, ti ro’ tiin an
fui a. Inpâkna hla an hang sak ṭan phing chun Juda ram hung rûntuhai lai mak
tak in anni le anni an inbeituo el ta a, insukbohmangtuo an tum seng ta a.
Judai mihai an tlung chun, mithi ruong hnuoia tluhai chu an hmu a;tukhawm a
damsuok hrim an um der nawh. Pathien indona a chun ei ṭhang kher ngai lo in
hmelhma hai anni le anni an’dotir thei a nih ti hmu thei le hriet thei in a um.
LALPA suklungawi phawt el ei tiu.
2 Lalhai 7: Samari khuoa ṭâm nasatak a tlung a, Suria lal
Benhadad chun a sipai ruol po po ko khâwm in Samari khuo an huol a. Ṭam a nasa
êm leiin vaṭhu êk chen an zawr el kha a nih. Chuonglai chun, kul kawtkhâr bula
phâr pali an um a, thi nghâka um el nêk in Suria sipaihai umna tieng fe dingin
thimbut hin an suok a, Suria sipai hrim tukhawm anlo um naw. LALPAIN Suria
sipaihai chu tawlailîr ri dâm, sakawr rî dâm, sipai tamtak ri dâm an hriettir
a, Israel lal in Hit lalhai, Aigupta lalhai anni thaw ding in a ruoi sâwn in
inthim lai an lo tlanse a lo ni zing el. A mak thei ngei el. Phâr natna invawi,
kul puotienga um, hnâwla umhai, mi inthienglo hai kha LALPAN mak tak in a hmang
el a nih.
2 Lalhai 19: Assuria lal Sennakerib anthawk sansuok an nih.
LALPA chun keima lei le ka siehlaw David leiin hi khawpui hi sanhim dingin ka
veng ding a ni a ti a. Chuongchun, chu zân chun LALPA vântirko chu ân thawk
suok a, Assuria mihai riekhmuna chun mi nuoi khât le sing riet le sâng nga a
sukhlum a, chun, zîngkara an hang tho chun, ngai ta, mithi ruong khat el a lo
ni tah el a. (v.34-35). LALPA ei ni tieng a ṭhang phawt chun hnena chu ei ta a
nih.
Joshua 10: Amor mihai lal panga- Jerusalem lal, Hebron lal,
Jarmuth lal, Lakis lal, Eglon lal haiin Gibeon epa chun an pungkhawm a. Gibeon
mihai in Joshua kuomah chanchin an hril a. Joshua le a mi hrât huoisen hai le
chun Gilgal a inthawkin an inthawk suoka. LALPAIN Joshua kuomah, 'Anni chu ṭi
dêr naw rawh, I kutah ka pek vawng tah a nih; anni laia mi tukhawm i hmaah ngîr
thei ding hrim hrim an um nawh’ a ti a. Gebion a chun tamtak an râl hai an that
a, Beth-horon lampuiah an hnawt pei a, Azeka le Makeda chenin an that pei a. Hi
chau ni lo in, LALPAIN vâna inthawkin riel lientak takin a zuk indêngtir a,
kâwlhnâma sât hlum nêk hmanin riel dêng hlum chu an tam lem dai a nih. Hi hi
tâwpna a la ni nawh. Joshua le sipaihai in an hmêlhmahai chungah phuba an lâk
hmakhat chun NISA chu a ngîr ta zing a, THLA khawm chu a um zing a. LALPAN ṭul
a ti chun ni le thla hai khawm a chel ngîr el hlak a lo nih.
Tiemtu dittak, sei tak ziek ding a um. A pawimawtak chu
Lalpa Pathien ei ni tieng a ṭhang phawt chun tuna’m mi do thei a ta? Ama dit
dân a ei um a, ama ei ko a, a ṭul chun bunghêi a mani insukruok a Lalpa bie
pawp phawt phawt inla hnena chang ngei ei tih. Pathien biek bûk (Biekin) inzana
nei der loin an mi suosam pêk a, an inhrawt a, sawrkar thahratna le inbel in,
mi hnawchêp tum in ei ram delna mi lâkpêk an tum ngei el, Indo an mi puongkhum.
Theitawp a ṭhangkhaw chu an ni ngei. Pathien ei biekpawp a, a ditdan anga kal
ei chawi a, hma ei lak a ni phawt chun ieng anga tam le hrât nihai sienkhawm
LALPAN hmangruo a hau taluo, ṭul a ti chun thilmak intlung tir el a tih. Eini
khawm inpumpkhatna, inthuruolna, inhmangaina le lungril inpaw taka thawtlanga
LALPA ditzawng a ei um phawt chun hnena chang ei tih.