VÂNGLAINIA SIEMTU HRIET

 Lal Dena

Ţhalaihai, vânglai chênin, In lungril khawm hlim raw se, In lungril nuom zâwng zuiin, In thaw nuom nuom chu thaw ro, Sienkhawm in thaw ang peiin, Pathien khawmin in chungthu, Rêl a tih ti hre zing ro. In lungrila lungkhamna, In taksaa bawrsâwmna, A rêngin hlip thla vawng ro, In ţhat lai ni a tawi si a. I vânglaiin I Siemtu hre zing rawh. Thuhriltu 11:9-10; 12:1.

Ei hriet seng angin vânglai hun hi mihriem huna ţhat lai hun tak a nih. Vawikhat tleirâwl hmai tlawr nei naw hai khawm, mani tâwka ei ţhat lai hun tak a nih. Nuhmei-pasal nei hma, in sȗnga lu nina le mawphurna la nei si lo, ei thengthaw lai hun tak a nih a. Hun rângkachak, hun pawimaw tak a nih.

A hmasa taka hi indawnna hi siem ei nuom. Hi vânglaini hi iengtin am hmang ei nuom? Hmang nuom dân chi tam tak um thei a tih. Dit- thlangna chu ei kutah um a nih. Lal Solomon-in a hril ang hin ei nuom nuom ang ang thaw thei hun a nih. Amiruokchu, nuom ang ang thaw chu a tha dî’m? Nuom ang angin vânglaini hi hmang ta ang inla, hmang suol inlau a um si a. Mi tam takin an hmang suol rawp hlak. Hmang suol ta chun siemţhat nâwk â’n tak hlak. Entirna, vawikhat sex hmang suol ta chun, pawisak nei lova hmang nâwk pei nuomna a hring hlak. Sâp rama ţhalaihai nun chawkhnawktu tak chu sex hmang khawhlo hi a nih. “Ka khawsak dan ding chu ka thu thu a nih, ka dit thlangna a nih (my life, my choice)” tiin ţhatlai hun hi an hmangsuol nasa. Eini lai khawm a ni tho. Entirna, lekhazuol, khaini, kuva, zu le damdawi inrui thei hrim hrim hai hi vânglai huna ei thaw ţan deuh vawng a nih. Vawikhat hang thaw zauh hin, a nâwk a um pei hlak. Hienghai hi ţhalai nun sukkhawhlotu tak an nih.
Lal Solomon-in ţhalai hai “In thaw nuom nuom chu thaw ro” a ti hin an nuom nuom thaw dinga zalênna a pêk a ni nawh. Condition a siempêk. Ramri a khangpêk. Iem a tih a? “Sienkhawm, in thaw ang peiin Pathien khawmin in chungthu rêl a tih” a tih. Mihriem chungthu rêl hi thi hnunga ding chauh a ni nawh. Dam lai ni la la khawmin ei tu ra ei sîk pei a nih. Thilţha ei tu leh thilţha sîk ei ta, thilţha naw ei tu leh, ra ţha naw ei sîk pei a nih. A tawi zâwngin ei thaw taphawt, ei ţawngsuok taphawtin kakhâwk a nei vawng. Chuleiin fîmkhur a va ţȗl de!

Lal Solomon-in vânglainia thaw ding ţha a mi hril a, chu chu “I vânglaiin I Siemtu hre zing rawh” tih hi a nih. Iengtin am Siemtu Pathien ei hriet ding? Siemtu Pathien hriet ti hi hriet satlie el a ni nawh. Hriet dân ding kawng tam tak a um a. Chu laia mi a pawimaw zuol pasari chauh zuk târlang ei tih. I). Pathien inza; ii). A thupêkhai zui le zâwm, iii). A rawngbâwl; iv). A dit dâna nitin nun hmang; v). Ţi dêka um. A dit naw zâwngin um pal rawi ka tih, A dit naw zâwng thaw pal rawi ka tih ti inlauva Pathien ţi dêka um. Inrȗk theina hmuna, thilsuol thaw theina hmuna, mihâ’n mi hmu naw hai sienkhawm, Pathien a rȗka mi hmutu a um tia ţi dêka um; vi).Lungril taka Pathien chawibiek. vii). A pasarina hi a’n sang tak. Siemtu ta dinga thi huom. A naupa neisun a mi pêk a. Nang le keia aiin Krawsah khaikângin a um a. Ei aia thia thonâwk ta dingin thi ei huom ngam am? A hringhai chu anni ta dinga hring ta lova, an ta dinga thia thonâwk ta dinga hring ei ngam am?(2 Kor.5:15). Hihi chona ropui tak a nih.
 
Awleh tuhin vânglaini khera Siemtu Pathien ei hrietna ding san tam tak um sienkhawm kawng li chauh zuk tarlang ei tih.

1.Vânglaini hi hrat lai hun tak a ni leiin. Vânglai chu tha hrât lai tak a nih a. Thluok hrât lai a ni leiin thil ei hriet zung zung, ei inchȗk zung zung thei bawk. Ei ngaituona a hrât a, a fîm bawk. Ei tum khawm a ru a, hawphur ei nei tlâwm. Ei kumtluon thupuia “Lalpa ta dinga Ţhalai”ei ti a. chuong a ni chun chu hun ţha tak chu Siemtu, hringna mi petu  ta dinga pêk phal ve chu thaw mâkmaw a nih.

2.Vânglai ni hi châm sawng ding a ni naw leiin. Vânglaini hi hun tawite chauh a nih. Lal Solomon-in “in ţhat lai ni a tawi si a” a tih kha. Mi tam tak vânglaini chên hman lovin an thi a. Sâp zaipu John Keats tak kha aw, tb natna leiin a vânglaini a chên hman nawh; a hmangai tak Fanny Brown leh khawm hmangaina hnîngzu dâwn hmun khat hman lo le chên hman lovin muol a liemsan. Dam lai hringnunaah hin ieng khawm kum hlun le châm sawng ding an um nawh. L.Keivom chun vânglai hmêl ţuoi awl zie hieng hin hla a lo phuok a:

Lênglai hmêl mawi ditum hai khawm,

Rawng thing ang chulin;

Hnêmtu sakhmêl pâr khawm,

Hnêm lo pâr ân chang hlak;

Hmangai hlim thing zâr khawm,

Bêl tlâk lo a chang hlak;

Kumhlun tling zo rêng an um si nawh.

 
Mi tam tak vânglaini’n an thi mêk, la thi pei an tih. Churachandpur Mizoram tak taka vânglaia thi ei tam zuol. Eini vawizâna inkhâwmhai hi ei va hamţha bîk de! Hihi theinghil nâw’ng ei tiu. Vânglaini hi a châm sawng ding a ni nawh. Chuleiin ei ţhat lai tak hin Lalpa ta dingin inhmang phal ei tiu.

3.Vânglai hun hi hringnun bulţhut (foundation) siem hun a nih leiin. Vânglai huna ei siem ang ang chu ei ring sawng ding a nih. Taksa ru-le-rêl hai khawm tuoinâm ţhat hun a nih. Chuong ang bawkin ringna le thlarau bulţhut (spiritual foundation) siem hun ţha a nih. In chu thlipui le lirnghîng a ngam ding chun foundation nghet a pawimaw. A bulţhut a nghet po leh, a nghet ting. “Ka ring chu suol thliin nuoi sienkhawm, a chuoi chuong nawh. A nghet hmun zâwlsuonglungpui nêkin” ti thei ding chun vânglainia Pathien thu le hlaa lo intuoia Lalpa ta dinga theipa tâwpa lo inhmang hi a nih.

4.Vânglaini chu tar hunin a hung nang el ding leiin. Nuom inla khawm hringnun dârkâr inher hi sukdanglam thei a ni nawh. Hringnun sana bân hi sekhen khat khawm i kei kîr thei nawh. Ei châng tiem châng hnina inthawk a tâwp chen khan tarhai um dân a mi hril chieng hle. BSI le BFW version-ah khan Lal Solomon-in entirna hmanga hril (figurive statement) angiel anganin an inlet a. Nisa le var……sȗmhai chu ruosȗr hnunga an kîr hma hin = tar huna mit ţhat naw hun, mit inthim hun, vân khawm innîm ang zinga hmu. In vêngtuhai chu an inthina =  hi taka in a ti hi taksa a tina anih, bân le kuthai an hung inthina; mi hrâthai chu an kȗn a= zâng a hung kuna, ke le zaperhai an hung inthina; bu râwttuhai chu an tlâwm leiin an maa =hahai an hung tlam vawng a, bu khawm an sawi nawi thei tah nawh tina anih.

Tukvera dâkhai chu an inthim = mithai an hung inthim a; kawtthlêrahai chun kawtkhârhai khâr = ha tlawng le mel leiin hmȗrhai an hung inchip; mi chu vate rawlria chun a hung tho = tar in ţha thei ta lo, vate inhrâm ri hriet kek khawmin a ţhanghar pei; hlasaktu nau nuhmeihai ri a hung inhnuoi = tar naset a hrilna; thil insâng  le kawtthlêra ţi tan =tar  tha chuoi, hrâtna tlasam, lamsuk lamtung hraw ţhangam ta lo hrilna; almond thing parvul = almond par chu a var chuoi hlak, tar sam inţuok, lua kelsam ţo a hrilna a nih; khauţhikţhihai buoipui um = tar taksa awngrawp leia, chelbat ngai, insazo ta lo; a ditzâwng thil a hlawsam= tisa châkna hrim nei ta lo, lungril le suongtuona’n hisap sienkhawm a taksa’n a zo tah nawh; châng rukna tangkaruo hrui intan a ti hi tar huna zangru tliek a hrilna, rangkachak no kawi a ti khawm hi luru kawi, tar huna chu thluok a hung hrât naw, hrietzingna a hung chau, a tawi zâwngin châng rukna le châng sarina hin tar hun le mihriem hringnun tâwpna thu hrilna vawng a nih. Tar huna chun an hawiha muol a um tah nawh. Nuvuoi! Ka pang ân za! Vânglaini i pêl pha, hienghai po po ku hi i tawng ding vawng an nih.

Eini “Lalpa ta dinga Ţhalaihai”hieng hun harsa le tar hunin a mi nang hmâ’n, theitâwp suoin Lalpa rawng bâwl ei tiu khai. Nau pakhat nei hnunga, a kalaka thli hrang el ding le a bieng Shimla theibuot anga sen ham khawm, a bienga Manipur  map hung inziek el ding ta ding hmana:

Van hnuoi Siemtȗ’n khawvêlah hin,

Hring ta dî’n a phal angin;

Kei khawm i ta dî’n kâ’n ro nawh

Khawvêla ka nei po leh -

 
ei ti ngam chun, A naupa neisun mi petu le thil dang po po khawm inro lova mi petu Lalpa Pathien ta ding hin iengkhawm inro lova, ei ţhatlai huna A rawng ei bâwl hi ei thaw ding mâkmaw chu a nih.